Wielu odbiorców prawa zwraca uwagę na to, że prawo jest niejasne i zawiłe. Jakość legislacji oraz szanse laików na zrozumienie teksów prawnych są przedmiotem wielu dyskusji prawników- praktyków oraz teoretyków prawa. Przyczyn tego zjawiska jest wiele, m.in.:

• specyfika języka prawnego,
• błędy językowe,
• liczne odesłania i zastrzeżenia,
• liczne wyjątki od zasady,
• zbyt duże tempo prac legislacyjnych,
• częste zmiany prawa.

W debacie na temat zwiększenia komunikatywności prawa rekomenduje się ograniczenie zjawiska inflacji prawa czy wzmocnienie udziału strony społecznej w procesie stanowienia prawa.

PODEJŚCIE PROCESOWE W LEGISLACJI

Tworzenie prawa to zbiór procesów. Procesy te zostały określone m. in. w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, regulaminie pracy Rady Ministrów, regulaminach Sejmu i Senatu oraz Zasadach techniki prawodawczej. Są to m.in.:

• czynności poprzedzające podjęcie decyzji o przygotowaniu projektu aktu prawnego,
• opracowanie projektu aktu prawnego,
• uzgodnienie, konsultacje publiczne lub opiniowanie projektu,
• rozpatrywanie projektu przez właściwe organy,
• przyjmowanie i ogłaszanie aktów prawnych.

W ramach dyskursu o komunikatywności prawa chciałbym zaproponować narzędzie, które może przyczynić się do podniesienia poziomu zrozumienia tekstu prawnego przez adresatów, którzy nie są prawnikami. Proponuję wykorzystanie w legislacji podejścia procesowego.

Podejście procesowe to:

• identyfikacja wszystkich procesów legislacji oraz ich „mapowanie”, które oznacza  wizualizację obiegu pracy;
• określenie wzajemnej zależności i kolejności, oczekiwanych rezultatów każdego procesu, np. jednym z etapów tworzenia projektu aktu prawnego jest określenie celu aktu i sposobu jego osiągnięcia czyli określenie sekwencji procesów związanych z osiągnięciem celu;
• regularne monitorowanie każdego etapu tworzenia prawa oraz wprowadzanie niezbędnych działań.

WIZUALIZACJA PRZEPISÓW PRAWA

W odnieseniu do samego tekstu prawnego, proponuję zastosowanie wizualizacji przepisów prawa, tak by były bardziej przystępne dla laików. Na początkowym etapie przedstawionego projektu zakładam, że wizualizacja będzie dotyczyć regulacji, których adresatami są obywatele, a nie organy władzy publicznej. Postuluję umieszczenie w akcie prawnym diagramów, które w prosty sposób odzwierciedlałyby przepisy prawa, co ułatwiłoby odbiorcom prawa jego stosowanie. Wyobrażam to sobie w taki sposób, że odbiorca prawa kieruje kursor na tytuł aktu prawnego albo daną jednostkę systematyzacyjną aktu, co powoduje wyświetlenie odpowiedniego diagramu.

PRZYKŁAD 800 +

Spróbowałem zastosować mapowanie prawa w odniesieniu do ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowaniu dzieci (ustawa 800+). Wybrałem ustawę, która, ze względu na zakres przedmiotowy, jest skierowana do dużego zbioru adresatów, przy czym w tym zbiorze znajdują się odbiorcy, którzy nie są prawnikami-specjalistami. Dodatkowym kryterium, którym się kierowałem przy wyborze aktu prawnego, którego przepisy chciałem zwizualizować, była objętość aktu. Wytypowanie ustawy niezbyt obszernej pozwoliło mi przedstawić projekt mapowania przepisów prawa w czytelny sposób. Mechanizm mapowania prawa można zastosować w stosunku do obszerniejszych aktów prawnych niż ustawa 800+, jednak będzie to praca bardziej złożona.

Uznałem, że najważniejsze, z perspektywy obywatela, punkty ustawy 800+ to: złożenie wniosku o ustalenie prawa do świadczenia, informacja o przyznaniu świadczenia albo decyzja w sprawie odmowy przyznania świadczenia oraz wypłata świadczenia. Właśnie te punkty zostały ujęte w uproszczonej mapie ustawy.

Projekt wizualizacji przepisów prawa jest próbą zaprezentowania narzędzia, które może pomóc odbiorcom prawa w jego zrozumieniu i stosowaniu. Należy zaznaczyć, iż ten projekt nie posiada skończonej formy, to raczej zarys tematu, który wymaga dalszych badań i analiz. Warto także podkreślić, iż zasygnalizowana problematyka jest wieloaspektowa, dotyczy bowiem procedury stanowienia prawa, języka prawnego oraz zastosowania w legislacji narzędzi informatycznych. Ta wielowątkowość tematu zrodzi wiele ciekawych wyzwań.