Teksty prawne, takie jak umowy, regulaminy nie nalezą do standardowych tekstów użytkowych. Jeszcze trudniejszy przypadek to teksty aktów prawnych, które często regulują prawa i obowiązki szerokiego grona odbiorców. Przystępne i zrozumiałe akty prawne to nie tylko kwestia dostępu do informacji, ale także podstawowe prawo każdego obywatela, dlatego warto zacząć testować takie treści z odbiorcami, po to by w oparciu o uzyskane informacje tworzyć kolejne, bardziej przystępne wersje. Kluczem do badania przystępności tekstów prawnych jest zadawanie właściwych pytań, odpowiednim osobom.
WAŻNE PYTANIA
Oczywiście, badanie tekstów prawnych, to nie lada wyzwanie. W tym przypadku nie możemy ograniczyć się do pytania respondentów o to, czy tekst dobrze brzmi i ładnie wygląda. Przed rozpoczęciem badań, warto ustalić na jakie pytania chcemy odpowiedzieć, a później dobrać odpowiednie metody badawcze:
- Czy tekst jest zrozumiały?
Teksty prawne są bardzo sformalizowane, regulują skompilowane obszary i odbiorcy bez wykształcenia prawniczego mogą mieć spore trudności z ich zrozumieniem. Kluczowe jest zweryfikowanie przede wszystkim z tymi odbiorcami, czy są w stanie zrozumieć to co przeczytali, oraz czy potrafią wykorzystać zdobytą wiedzę zgodnie ze swoimi potrzebami. - Czy dokument jest wizualnie przystępny, czy łatwo znaleźć w nim potrzebne informacje?
Elementy graficzne, wskazówki pomagające w nawigacji, spisy treści mogą sprawić, że teksty są bardziej przystępne. Wato zapytać respondentów, czy z łatwością znajdują to czego potrzebują i czy dokument jest dla nich wizualnie przystępny - Czy tekst jest rzetelny merytorycznie?
Tworzenie zrozumiałych i przystępnych tekstów prawnych nie może oznaczać rezygnacji z precyzji. Profesjonaliści z branży prawniczej mogą ocenić czy merytoryka dokumentu jest np. zgodna z przepisami prawa. Z kolei, badając efekty upraszczania np. ustaw konieczne jest ustalenie czy wprowadzone zmiany wpłynęły na sposób odczytania treści aktu prawnego.
METODY BADAWCZE i TECHNOLOGIE
Do badania przystępności tekstów prawnych można z powodzeniem zastosować wiele metod badawczych i technologii, które obecnie wykorzystywane są np. w badaniach użyteczności interfejsów cyfrowych. Dziedzina prawa może skorzystać z innowacji i doświadczeń innych sektorów, adaptując narzędzia i techniki do własnych potrzeb. Kluczowym aspektem jest umiejętność czerpania inspiracji z innych dziedzin i wybierania tych rozwiązań, które najlepiej pasują do specyfiki tekstu prawnego.
- Badania ankietowe
Badania ankietowe to najbardziej popularna metoda zbierania danych. Polegają one na zadawaniu respondentom serii pytań, które mogą mieć różną formę. Ankiety mogą być przeprowadzane osobiście, telefonicznie lub przez internet. Pozwalają na dotarcie do dużej liczby respondentów w stosunkowo krótkim czasie, co może dawać reprezentatywne dane dla większej populacji. Tego rodzaju badania, mogą się sprawdzić m.in. czy ocenie aspektów wizualnych tekstów prawnych. - Grupy fokusowe i wywiady
To popularne metody badania jakościowego, które pozwalają zbadać opinie, postawy i reakcje grupy ludzi na określony temat lub produkt. Badania realizowane są w grupie ok. 6-12 osób i prowadzi je moderator, który kieruje dyskusją i zadaje pytania oparte na wcześniej przygotowanym scenariuszu. Warto korzystać z tej metody zwłaszcza podczas testowania przystępności tekstów prawnych. Pogłębione wywiady dadzą nam szasnę dotrzeć do wielu cennych informacji, o odczuciach i doświadczeniach naszych odbiorców. - Testy użyteczności
To metoda oceny produktu lub usługi poprzez obserwację użytkowników podczas wykonywania określonych zadań. Celem tych badań jest zrozumienie, gdzie użytkownicy napotykają problemy, a gdzie są zadowoleni z doświadczenia. Ideę testów użyteczności można wykorzystać do badań przystępności dokumentów prawniczych. Można poprosić uczestników o przeczytanie przygotowanego przez Nas tekstu i wykonanie określonych zadań (np. odpowiedź na pytania, które dotyczą obowiązków lub przysługujących uprawnień). - Przydatne technologie
Projektując badania, warto rozważyć wykorzystanie narzędzi do mierzenia przystępności tekstu np. logios lub jasnopis Mierzą one zrozumiałość tekstu poprzez zaawansowane analizy językowe tekstu. Niezwykle cenna podczas badania użyteczności cyfrowych produktów lub usług jest również technologia eye tracking pozwalająca na rejestrowanie ruchów gałek ocznych i punktów, na które patrzy osoba badana. Dzięki tej technologii możemy uzyskać cenne informacje na temat tego, co przyciąga uwagę badanych, jak długo skupiają się na konkretnych elementach oraz jakie ścieżki wzrokowe wybierają podczas obserwacji. Ta technologia może być szczególnie przydatna, kiedy chcemy przetestować z odbiorcami np. cyfrową wersję rozbudowanych dokumentów prawniczych, które zawierają takie elementy jak spisy treści czy interaktywne odnośniki.
Organizacja badań tekstów prawnych, jest złożonym przedsięwzięciem, ponieważ oceny zrozumiałości takich treści nie należy sprowadzać jedynie do aspektów semantycznych lub wizualnych. Dlatego tak ważne jest, by zadawać właściwe pytania, odpowiednim osobom, i wykorzystywać różne warianty dostępnych i popularnych na rynku metod badawczych.